सहीबद्दल थोडी माहिती.!

केवळ साक्षरच नव्हे तर , निरक्षरांचाही ज्या स्वाक्षरीशी संबंध येतो तिला प्रत्येकाच्या जीवनात मोठे मानाचे स्थान आहे . स्वाक्षरी म्हणजेच सही ! सर्वसामान्यांपासून शासकीय अधिकारी , राजकीय नेते मंडळी अशा सर्व घटकांचा स्वाक्षरीशी नित्याचा संबध असतो . सही मिळवणे हे तसे सोपे काम नाही . कदाचित याचा अनुभव बालपणी मराठी शाळेपासून प्रत्येकाने घेतलेला असेल . आपली स्वाक्षरी म्हणजे, ती आपली मोहर समजली जाते . यामुळे आपली सही, ही दुसऱ्या व्यक्तीला सहजपणे करता येणार नाही अशी असावी असा संकेत आहे . कधीकधी ही सही एक मिनिटात तर , कधी एक महिना वा एक वर्षदेखील प्रतीक्षा करायला लावते . अनुभवी मंडळींच्या मते ‘ सही ‘ आणि ‘ वजन ‘ यांचा परस्पर संबंध असतो . तुमचे वजन असेल ( शारीरिक नव्हे ) आणि तुमची वजन ठेवायची तयारी असेल तर , सही झटपट मिळते असे म्हणतात. एकंदरीत स्वाक्षरी जीवनात आपल्याला खूप काही शिकवून आणि अनुभव देऊन जाते यात शंका नाही .

अहो , माझी सही एवढी हलकी नाही तिला वजन आणि किंमत आहे . अशा प्रकारची वाक्ये ऐकायला मिळाली की , आपण लालफितीच्या कारभाराजवळ आल्याची जाणीव आपोआप होऊन जाते. सहीला वजन आणि किंमत असते , याचा स्पष्ट अर्थ काय ? हे अशिक्षित व्यक्तीदेखील मनोमन समजून जाते . सही मिळविण्यासाठी वजन ठेवणे म्हणजे काय ? याचाही अर्थ उलगडतो . एवढीशी सही , त्यात काय एवढे ? असे म्हणून चालत नाही . या एवढ्याशा सहीची ऐट खूप मोठी असते . व्यक्तीच्या मानसन्मानापेक्षा सहीचा मान मोठा असतो . सही , हा देखील मानलं तर एक छोटा अलंकारच आहे . आपली सही सुंदर असावी असे प्रत्येकाला वाटते . याबरोबरच ती असामान्य असावी यावरही भर दिला जातो . जीवनात जेंव्हा नोकरी – व्यवसायाच्या माध्यमातून स्थिर होण्याची वेळ येते , त्यावेळी प्रथम सहीची निश्चिती करण्यावर भर दिला जातो . आपली सही सुंदर व रुबाबदारअसावी यासाठी दिवसरात्र सराव केल्याच्या आठवणी आजही प्रत्येकाजवळ असतील . व्यक्तीचा स्वभाव त्याच्या सही करण्याच्या पध्दतीवरूनही ओळखता येतो . सहीतील सर्व अक्षरे वाचता येणे तसे अवघडच असते .

प्रसिद्ध व्यक्तिमत्वांच्या स्वाक्षऱ्या त्यांच्या सारख्याच उत्तुंग असतात . त्यात त्यांच्या व्यक्तिमत्वाची , मानसन्मानाची उंची दिसून येते . आपली स्वाक्षरी दमदार आणि थोडी ‘ हटके ‘ असावी असे वाटणे काही गैर नव्हे . मानवाच्या या स्वभावामुळे स्वाक्षरीतही एक लकब तयार झाली . स्वाक्षरी सुंदर असावी असे प्रत्येकालाच वाटते. यामुळेच स्वाक्षरीला वेगळं रूप देण्याचे प्रयत्न आवर्जून केले जातात . एकवेळ स्वाक्षरी करणारी व्यक्ती रुपवान नसेल , पण त्याची स्वाक्षरी नक्कीच रुबाबदार असते हा मानवी स्वभाव आहे . स्वाक्षरीला कोणी कोणते पेन वापरावे ? याचेही संकेत आहेत . स्वाक्षरीच्या शाईचा रंग बदलला की , ती करणाऱ्या व्यक्तीचा हुद्दा कोणता ? हे सहज लक्षात येते . असं म्हणतात की , बडी राजकीय मंडळी आपल्या स्वाक्षरी साठी विविध रंगांची शाई वापरतात . स्वाक्षरीच्या रंगात असणारे संकेत त्यांच्या स्वीय सहाय्यकांना बरोबर कळतात . न बोलता व्यवहार करण्याची ताकद स्वाक्षरी मध्ये सामावली आहे एवढे मात्र नक्की .

संख्याशास्त्र आणि स्वाक्षरी यांचा खूप जवळचा संबंध आहे . आपली स्वाक्षरी जशी रुबाबदार असावी , तशी ती ‘ लकी ‘ असावी असेही प्रत्येकाला वाटत असते. यामुळे बहुतांश मंडळी आपल्या स्वाक्षरीत कोणती अक्षरे यावीत , तिचे वळण कसे असावे ? याचा सल्ला संख्याशास्त्र तज्ञांकडून घेत असतात . स्वाक्षरी खाली रेष असावी की नाही , टिंब द्यावीत की नाही ? गोल करावा का , अवघड असावी की , सहजसोपी? असे एक ना अनेक प्रश्न स्वाक्षरीच्या शास्त्रात गुंतलेले असतात . यावर विश्वास किती ठेवायचा ? आणि ठेवायचा की नाही ? हा ज्याचा त्याचा प्रश्न असतो . मात्र शास्त्राच्या आहारी न जाता त्यातील संकेत समजावून घेण्यात आणि त्यांचा वापर करण्यात काहीच गैर नाही . स्वाक्षरी पाहिल्यानंतर ती नाजुक वळणदार आणि अलंकारिक असेल तर , ती करणाऱ्या व्यक्तिमत्वाबद्दल आदर आणि अभिमान वाटू लागतो . एकप्रकारे स्वाक्षरीची ही ताकतच म्हटली पाहिजे . मात्र आपली स्वाक्षरी दुसऱ्या व्यक्तिला जशीच्या तशी करता येऊ नये , अशी अवघड पण रुबाबदार असावी हे महत्वाचे ठरते . खोट्या स्वाक्षऱ्या करून अनेक गैरप्रकार घडत असतात , ते टाळण्यासाठी स्वाक्षरी ही ‘ हटके ‘ असणेच गरजेचे आहे .

स्वाक्षरीची ओळख टक्केवारी जवळ असते असं म्हणतात . आधी टक्केवारी कळली आणि समाधान झाले तरच स्वाक्षरी केली जाते . तसं म्हटले तर , ही पध्दत प्रत्येकाच्या बालपणाशी निगडित आहे . प्रगतीपुस्तक – टक्केवारी आणि कठोर स्वभावाच्या वडिलांची स्वाक्षरी घेणं . हे खूप अवघड काम पार पाडताना अनेकांना आपल्या आईच्या पदराचा आधार घ्यावा लागला असल्याची आठवण गाठी असेलच . प्रगतीपुस्तक गुणांनी कितीही वजनदार असले तरी ,स्वाक्षरी मिळण्यापूर्वी यथेच्छ मार हा ठरलेलाच असायचा . हवं तर हा एक साग्रसंगीत कार्यक्रमच म्हणा हवं तर . बालपणी कितीही गुण मिळवले तरी , वडील समाधानी व्हायचे नाहीत . त्यावेळी हे सारे नको वाटायचे , राग यायचा . मात्र त्यामागील वडिलांची खरी इच्छा कळायला बालपण सरून वयानं मोठे व्हावे लागतं हेच खरं . त्याकाळात एकवेळ शाळेतील मुख्याध्यापकांची वा गुरुजींची स्वाक्षरी मिळवणे सोपे पण घरी वडिलांची स्वाक्षरी मिळवणे कठीण , अशी स्थिती होती . त्याकाळात वडिलांच्या रूपाने घरी असणारे मुख्याध्यापक कडक स्वभावाचे आणि शिस्तीचे समजले जात . बदलत्या काळात वडिलांमध्ये असणारा मुख्याध्यापक लोप पावला आणि शिस्तीला उतरती कळा लागली . सध्याच्या काळात प्रगती पुस्तकावर वडिलांची सही मिळवणे फारसे अवघड राहिले नाही . यामध्ये मुलांची प्रगती आणि ती नसेल तर , मुलांबाबत असणारी भीती ही परस्पर विरोधी कारणे दडलेली असतात .

आज स्वाक्षरी या विषयावर लिहिलेच आहे तर , नव्याने आपल्या सहीकडे पाहू या . स्वाक्षरीला रुप असते , ती अलंकारिक , नाजुक आणि वेगळ्या लकबीची असावी हे लक्षात घेऊन आपली स्वाक्षरी अक्षरासारखी वळणदार बनवू या . याबरोबरच स्वाक्षरीसारखा आपला स्वभावही मोकळा करू या . बालपणापासून अगदी संसारी होईपर्यंत आवश्यक ठिकाणी स्वाक्षरी मिळवताना आलेल्या बऱ्या – वाईट अनुभवांच्या आठवणी काढून त्यात रमण्याचा रमणीय आनंद घेऊ या . स्वाक्षरी हा शब्द तीन अक्षरी खरा पण त्यात मोठ्या निर्णयाची ताकद सामावलेली आहे . आपल्या मातृभाषेवर प्रेम असणारी मंडळी त्या – त्या भाषेतच आपली स्वाक्षरी करतात . स्वाक्षरी कशी असावी , कोणत्या भाषेत असावी , केवढी असावी ? याचे स्वातंत्र्य असण्याची ताकद तिच्यात असल्यामुळे स्वाक्षरीला असणारे महत्व अनंतकाळ अबाधित राहणार एवढं नक्की !